मुरुड जंजिरा किल्ल्याची संपूर्ण माहिती | Janjira Fort Information In Marathi

महाराष्ट्रातील कोकणातील मुरुडची वस्ती, रायगडजवळील, जंजिरा किल्ला आहे. “जझिरा” या अरबी शब्दाचा विकृत रूप, ज्याचा अर्थ बेट आहे, तो “जंजिरा” आहे. अरबी समुद्रात कोणीही, अगदी शिवाजी, मुघल किंवा ब्रिटिशही हा किल्ला उलथवून टाकू शकले नाहीत. त्याच्या बांधणीच्या पद्धतीमुळे, तो ताब्यात घेण्याच्या प्रयत्नात या किल्ल्यावर वारंवार हल्ला करण्यात आला, परंतु कोणीही आत जाऊ शकले नाही. ३५० वर्षे जुन्या या किल्ल्याचे दुसरे नाव अजिंक्य आहे, ज्याचा अर्थ “अजिंक्य” असा होतो.

जंजिरा किल्ल्याचा इतिहास | History of Janjira Fort

Table of Contents

हा किल्ला अरबी समुद्रातील एका बेटावर आहे आणि ४० फूट उंच भिंतींनी वेढलेला आहे. अहमदनगर सल्तनतचे मलिक अंबर यांनी पंधराव्या शतकात त्याच्या बांधकामाचे निरीक्षण केले. समुद्री चाच्यांना रोखण्यासाठी, मुरुड-जंजिरा किल्ल्यापासून ४ किलोमीटर अंतरावर असलेल्या राजापुरीच्या मच्छिमारांनी १५ व्या शतकात एका मोठ्या खडकावर मेढेकोट नावाचा लाकडी किल्ला बांधला.

मच्छिमारांचा नेता राम पाटील याने अहमदनगर सल्तनतच्या निजाम शाहला हा किल्ला बांधण्याची परवानगी मागितली होती. अहमदनगर सल्तनत पोलिस अधिकाऱ्याने हा किल्ला सोडण्याची विनंती केल्यावर मच्छिमारांनी नंतर आक्षेप घेतला.

त्यानंतर अहमदनगरचा सेनापती पिराम खान याने हा किल्ला ताब्यात घेतला, जो व्यापाऱ्यांच्या वेशात आलेल्या तीन जहाजांसह आला होता. पिराम खानच्या पाठोपाठ, अहमदनगर सल्तनतचा नवीन शासक बुरहान खान याने लाकडी मेढेकोट किल्ला उद्ध्वस्त केला आणि त्या जागी दगडी किल्ला उभारला.

तो २२ वर्षांत बांधण्यात आला असे म्हटले जाते. या किल्ल्याचे एकूण क्षेत्रफळ २२ एकर आहे. येथे बावीस सुरक्षा चौक्या आहेत. ब्रिटिश आणि पोर्तुगीजांसह अनेक मराठा राजांनी तो ताब्यात घेण्याचे शौर्यपूर्ण प्रयत्न केले होते परंतु ते अयशस्वी ठरले. या किल्ल्यावर अजूनही असंख्य सिद्दीकी शासक तोफा आहेत, ज्या अजूनही प्रत्येक सुरक्षा चौकीत आढळतात.

या किल्ल्यावर २० सिद्दीकी सरदारांचे राज्य होते. शेवटचा सम्राट सिद्दीकी मुहम्मद खान यांच्या राजवटीचा ३३० वर्षांनी, ३ एप्रिल १९४८ रोजी हा किल्ला भारतीय सीमेत जोडण्यात आला.

मुरुड-जंजिरा किल्ल्याच्या भिंतींच्या मागे प्रवेशद्वार आहे. जेव्हा तुम्ही किल्ल्यापासून काही मीटर अंतरावर जाता तेव्हा ते भिंतींमुळे अस्पष्ट होते. यामुळे, शत्रू किल्ल्याजवळ येत असतानाही ते फसतात आणि आत प्रवेश करू शकत नाहीत. अनेक वर्षे उलटून गेल्यानंतर आणि सर्वत्र अरबी समुद्राचे खारटपणा असूनही तो स्थिर राहतो.

मुरुड जंजिरा किल्ल्याची रचना | Structure of Murud Janjira Fort

१७ व्या शतकाच्या अखेरीस, जंजिरा किल्ल्याचे बांधकाम पूर्ण झाले. आतून, या किल्ल्याचा बहुतांश भाग अजूनही उध्वस्त आहे. कलाल बांगडी, चावरी आणि लांडा कसम म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या तीन प्रचंड किल्ल्यांच्या तोफा जंजिरा किल्ल्याचे सर्वात उल्लेखनीय वैशिष्ट्य आहेत.

याव्यतिरिक्त, मुरुड जंजिरा किल्ल्यावर दोन महत्त्वाचे दरवाजे आहेत. दरबार किंवा दरबार हॉलमध्ये जाण्यासाठी मुख्य प्रवेशद्वाराने प्रवेश करता येतो, जो जेट्टीसमोर आहे. पूर्वी तीन मजली इमारत होती, जी सध्या अवशेष म्हणून उभी आहे. किल्ल्याच्या पश्चिमेला समुद्राकडे जाणाऱ्या दुसऱ्या दरवाजाचे नाव ‘दरिया द्वार’ आहे.

मुरुड जंजिरा किल्ल्याचे वैशिष्ट्य | Features of Murud Janjira Fort

जंजिरा किल्ला नव्वद फूट उंच आहे. जमिनीतील त्याच्या खोलीवरून, म्हणजेच २० फूटांपर्यंत, पायाची मजबूती निश्चित करता येते. किल्ल्याचे एकूण क्षेत्रफळ २२ एकर आहे. येथे २२ सुरक्षा चौक्या देखील आहेत. किल्ल्यात प्रवेश करताना तुम्हाला सर्वात आधी नगरखाना दिसतो.

प्रवेशद्वाराच्या वर असलेल्या या दगडी पाटीवर किल्ल्याबद्दलची माहिती अरबी भाषेत दिली आहे. किल्ल्याच्या मध्यभागी एक छोटी टेकडी आहे जी सुमारे ८० मीटर उंच आहे. तुम्ही जिथे उभे आहात तिथून तुम्हाला संपूर्ण किल्ला दिसतो. या किल्ल्याच्या आत बांधलेला तलाव हे त्याचे सर्वात वेगळे वैशिष्ट्य आहे.

आश्चर्याची गोष्ट म्हणजे या तलावाचे पाणी समुद्राच्या खाऱ्या पाण्याच्या मध्यभागी असले तरी ते स्वादिष्ट आहे. मुरुड-जंजिरा किल्ल्यापासून काही मीटर अंतरावर गेल्यावर, भिंतींच्या मागे बांधलेला दरवाजा अदृश्य होतो. यामुळे, किल्ल्याजवळ गेल्यानंतरही, शत्रूंना फसवले जात असे आणि आत जाण्यापासून रोखले जात असे.

किल्ल्याचे दगड वाळू, चुनखडी, गूळ आणि वितळलेल्या काचेचा वापर करून घट्ट बांधले गेले आहेत. या सर्वांव्यतिरिक्त, हा किल्ला असंख्य शक्तिशाली तोफांनी सुसज्ज असायचा. यामुळे मोठ्या बोटींमधून त्यावर हल्ला करणे अधिक आव्हानात्मक बनले. तरीही, सर्व आव्हानांना न जुमानता हा किल्ला अत्यंत महत्त्वाचा होता. परिणामी, त्यावर असंख्य हल्ले करण्याचा प्रयत्न करण्यात आला.